‘ක්‍රිම්සන් රෝස්’ සමනලුන් මුහුදු හරහා සංක්‍රමණය වීම ප්‍රහේලිකාවක් 

• මෑතකදී නිරීක්ෂණය වූ ක්‍රිම්සන් රෝස් සමනලුන් විශාල රංචුවක් ඉන්දියාවේ සිට ශ්‍රී ලංකාවට සංක්‍රමණය වීම මෙම ස්වාභාවික සංසිද්ධිය පිළිබඳ අප දන්නේ කෙතරම් අල්පයක්ද යන්න අවධාරණය කරයි.

• උතුරු ඇමරිකාවේ මොනාක් සමනලයාගේ වඩාත් ප්‍රසිද්ධ සංක්‍රමණය මෙන් නොව, ක්‍රිම්සන් රෝස්ගේ චර්යාවන් බොහෝ විට දිගු වියළි කාලගුණයකින් පසු වර්ෂාවත් සමඟ ආරම්භ වේ.

• ශ්‍රී ලංකාවේ සහ ඉන්දියාවේ පුරවැසි විද්‍යාඥයින්ගේ දායකත්වය ද ඇතුළුව මෙම සංසිද්ධිය වඩා හොඳින් අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා තවත් අධ්‍යයනයන් සිදුකළ යුතු බව පර්යේෂකයෝ කියා සිටිති.

සංචාරක බ්ලොග්කරුවන් සහ සමනල රසිකයින් වන පොල්මැති විනෝද් සහ විනෝද් සඳසිවම් දකුණු ඉන්දියාවේ තමිල්නාඩු ප්‍රාන්තයේ ධනුෂ්කොඩි වෙරළ තීරයේ පෙබරවාරි 14 වැනි දින කුරුල්ලන් නැරඹීමට පැමිණ සිටියහ. එය ආදරවන්තයින්ගේ දිනය බව ඔවුන්ට මතක තිබුනේ නැත. නමුත් එහිදී මෙම යුවළ සොබාදහමෙන් තෑග්ගක් ලද්දේ, සමනලුන් දහස් ගණනක් පියාසර කරන දර්ශනයකි. 

ක්‍රිම්සන් රෝස් සමනලුන් (Pachliopta hector), මෙහි වෙරළබඩ කලාපයේ මල් පිපෙන ශාක පෝෂණය කිරීම සඳහා උදව් විය. ඉන්පසු ඔවුන් දහස් ගණනින් මුහුද දෙසට පියාසර කිරීමට පටන් ගත්හ.

“සමනලුන් එකින් එකා කලින් තීරණය කළ මාර්ගයක මෙන් වෙරළ තීරය භාවිතා කරමින් මුහුද දෙසට ඔවුන් දිගටම ගමන් කළා.,” පෝල්මති විනෝද් මොන්ගාබේ වෙත පැවසීය. “ඔවුන් ඔවුන්ගේ ගමන කෙරෙහි කෙතරම් අවධානය යොමු කර ඇත්ද යත්, ගුවන් ගත වීමට පෙර මල් පැණි බි ශක්තිමත් වීමටද කටයුතු කළා.”

සමනල රසිකයෙක් වන ලහිරු වල්පිට මෑතකදී පෝක් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා සමනලුන් එක්රැස් වීම ගැන අසා ඇති අතර ඒ පිළිබඳ සීරුවෙන් සිටියේය. එහිදී මන්නාරම් දූපත හරහා කිලෝමීටර් 25ක පමණ දුරින් ක්‍රිම්සන් රෝස් සමනලුන් ලංකාවට පැමිණෙනු ඔහු නිරීක්ෂණය කර ඇත. නමුත් සොයා බැලූ පසු දේශීය ජනගහනයේ කිසිදු වැඩිවීමක්ද පෙන්වා නොතිබුණි.

සමනල සංක්‍රමණය

පසුගිය වසරේ ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, වල්පිට මුහුදට එපිටින් එන ක්‍රිම්සන් රෝස් සමනලුන් විශාල රංචුවක් නිරීක්ෂණය කොට ඇත. ඔක්තෝබර් 25 වැනි දින ඔහු මෙම රංචුවේ විශාලතම අවස්ථාව සනිටුහන් කරමින් විනාඩියකට සමනලුන් 250ක් පමණ නිරීක්ෂණය කළේය.

“මම 2019 සිට සමනලුන් නිරීක්ෂණය කර ගණිමින් සිටී. මෙය මා දැක ඇති ඉහළම සංඛ්‍යාව වේ,” වල්පිට මොන්ගාබේට පැවසීය.

ක්‍රිම්සන් රෝස් සමනලුන් ස්වලෝටේල් (පැපිලියෝනිඩේ) පවුලට අයත් වේ. උන් ප්‍රමාණයෙන් විශාල, දෘශ්‍යමය වශයෙන් කැපී පෙනෙන සමනලුන් වන අතර, ඉන්දියානු ශාකයක් වන Aristolochia indica හෝ විෂ සහිත ද්‍රව්‍ය අඩංගු සමාන ශාක මත බිත්තර දමයි. සමනල කීටයන් මෙම විෂ ද්‍රව්‍ය වෙන් කර, වැඩිහිටි සමනලයා විලෝපිකයන්ට ආහාරයට ගත නොහැකි බවට පත් කරයි. කළු පියාපත් මත ඇති ඉහළ ප්‍රතිවිරුද්ධ රතු සලකුණු මෙම ‘විෂ බව’ ප්‍රචාරණය කිරීමට අදහස් කරයි. (දීප්තිමත් රතු – “අනතුරුදායක” සලකුණකි)

සත්ව සංක්‍රමණය සාමාන්‍යයෙන් වට සංචාරයකි; ශීත ඍතුව සඳහා උණුසුම් දේශගුණයක් වෙත පියාසර කරන කුරුල්ලන් නැවත නැවතත්, නැතහොත් නැවුම් තණබිම් සොයා සෙරෙන්ගෙටි සහ මසායි මාරා අතර ගමනක් යයි. කෘමීන්ද නියමිත ගමනාන්තයකට ස්ථාවර මාර්ග ඔස්සේ සංක්‍රමණය වන බව දන්නා අතර, මොනාක් සමනලයා හොඳම උදාහරණය විය හැකිය. නමුත් ක්‍රිම්සන් රෝස් වැනි සමනලුන්ට සංක්‍රමණය යනු A සිට B දක්වා සහ නැවත ඊළඟ හොඳම අභිජනන ස්ථානයට පියාසර කිරීමකි.

දිගු වියළි කාලගුණයකින් පසු ප්‍රථම වර්ෂාපතනය පැමිණීම බොහෝ විට යම් ප්‍රදේශයක සමනල ගහනයේ පිබිදීමක් පෙන්නුම් කරන්නේ බෝවීමට සුදුසු තත්ත්වයන් පවතින බැවින්ය, ශ්‍රී ලංකාවේ සමනලුන් පිළිබඳ විශේෂඥයෙකු වන මයිකල් වැන්-ඩර් පූටන් පැවසීය. ජනගහනය විවේචනාත්මක ස්කන්ධයක් දක්වා වර්ධනය වන විට, සමනලුන් විශාල වශයෙන් විසුරුවා හැරීමට පටන් ගනී; ක්‍රිම්සන් රෝස් වැනි සමහර විශේෂ අනෙක් ඒවාට වඩා සංක්‍රමණය වීමේ ප්‍රබල ප්‍රවණතාවක් පෙන්නුම් කරයි.

දකුණු ඉන්දියාවට පෙබරවාරි මස මුල වියළි කාලයකින් පසු වර්ෂාවක් ඇති වූ අතර එය ක්‍රිම්සන් රෝස් සමනලුන් උත්පත්තියට හේතු වන්නට ඇති බව තමිල්නාඩුව පදනම් කරගත් The Nature and Butterfly Society (TNBS) හි නිර්මාතෘ අප්පවූ පාවෙන්දන් පැවසීය. නමුත් එය ශ්‍රී ලංකාවේ ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී නිරීක්ෂණය වූ සංක්‍රමණය පැහැදිලි නොකරයි. එයට වැඩි අධ්‍යයනයක් අවශ්‍ය බව පාවෙන්දන් මොන්ගාබේට පැවසීය.

වැඩිදුර පර්යේෂණ අවශ්‍යයි

ක්‍රිම්සන් රෝස් සංක්‍රමණය පිළිබඳ පාවෙන්දන්ගේ උනන්දුව 2018 දක්වා දිව යයි, සමනලුන් දහස් ගණනක් සාගරය හරහා මන්නාරම දෙසට පියාසර කරන බව නිරීක්ෂකයින් වාර්තා කළ විට. ඉන්දියාවේ සිට ඔහු ශ්‍රී ලංකාවේ සමනල ලෝලීන් සමඟ ඔහුගේ නිරීක්ෂණ බෙදා ගැනීමට පටන් ගත්තේය. සංක්‍රමණයේ වේලාව අනුව විනිශ්චය කිරීමෙන්, ඔවුන් නිගමනය කළේ සමනලුන් මෝසම් සුළං ප්‍රයෝජනයට ගනිමින් ලිස්සා යාම සිදුකරන බවයි. 2016 වසරේ මෝසම් වැසි අසාර්ථක වූ විට සමනල සංක්‍රමණයක් අනාවරණය නොවූයේ මන්දැයි පැහැදිලි කළ හැකි බව ඔහු වැඩිදුරටත් පැවසීය.

ශ්‍රී ලංකා සමනල සංරක්ෂණ සංගමයේ (BCSSL) නිර්මාතෘ හිමේෂ් ජයසිංහ පැවසුවේ, පෙනෙන පරිදි ක්‍රිම්සන් රෝස් සමනලුන් නිශ්චිත දිශාවකට සංක්‍රමණය වනවාට වඩා පුළුල් ලෙස විසිරී යාම සිදුවන බවයි. මෙම සංසිද්ධීන් අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා සවිස්තරාත්මක ක්ෂේත්‍ර අධ්‍යයනයක් අවශ්‍ය බව පැවසූ ඔහු, ප්‍රහේලිකාව විසඳීමට ඉන්දියාවේ සහ ශ්‍රී ලංකාවේ පුරවැසි විද්‍යාඥයින්ට දායක විය හැකි බවදද පැවසීය.

පර්යේෂකයන් ක්‍රිම්සන් රෝස් සමනලුන්ගේ මුහුදු ගමන් ගැන බොහෝ කලක සිට දැන සිටියහ. මෙම සංසිද්ධිය 1924 දී වෝල්ටර් ඕමිස්ටන් විසින් ‘The Butterflies of Ceylon’ හිද, ‘The Butterfly Fauna of Ceylon’ විසින්ද (L.G. 1942 දී ඔලියට් වුඩ්හවුස්), ක්‍රිම්සන් රෝස් ‘මුහුදෙන් බොහෝ දුර’ පියාසර කරන බව විස්තර කරයි.

කලාපයේ අනෙකුත් සමනල විශේෂද මෝසම සමග සංක්‍රමණය වන බව දන්නා කරුණකි. ඉන්දියානු උපමහාද්වීපයේ දෙපස දිවෙන කඳු පන්ති වන නැගෙනහිර ඝාට්ස් සහ බටහිර ඝාට්ස් අතර සංක්‍රමණ රටා කිහිපයක්ද නිරීක්ෂණය වී ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ අභ්‍යන්තර ප්‍රදේශවල සමනල සංක්‍රමණය අතීතයේ සිටම වාර්තා වී ඇත. 1980 ගණන්වල මැද භාගය දක්වා, දහස් ගණනක් ශක්තිමත් සංක්‍රමණික රංචු (Catopsilia pomona) සහ ඇල්බට්‍රොස් (Appias spp.) සංක්‍රමණ වාර්තා තබයි. සමනලුන් ශ්‍රී ලංකාවේ උසම ස්ථානවලින් එකක් වන Adam’s Peak වටාද යයි. මෙම සංක්‍රමණය, මාර්තු මාසයේදී උච්චතම අවස්ථාවට පැමිණ, පූජනීය කඳු මුදුනෙහි වන්දනා සමයට සමගාමීව, මිනිසුන් සහ සමනලුන් දෙවර්ගයේම බැතිමතුන් එක් කරයි. සිංහල භාෂාවෙන් සමනල කන්ද ලෙස හඳුන්වන කඳු මුදුනට සමනලුන් පැමිණීම පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක වාර්තා බෞද්ධ ග්‍රන්ථවල දැක්වේ.

නමුත් කන්ද වටකර ඇති සමනල අභයභූමිය ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රධාන ජෛව විවිධත්ව උණුසුම් ස්ථානයක් වන අතර යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක්ද වේ. මෙම සංක්‍රාන්ති සමනලුන්ගේ ගහනය අඩුවීමත් සමඟ හමුවීමද අඩු වෙමින් පවතී.

වඩාත් බහුල විශේෂයක් වන ක්‍රිම්සන් රෝස් සමනලුන් ඉබාගාතේ යාම දිගටම පවතිනු ඇතැයි, ‘An Illustrated Field Guide to the Fauna of Sri Lanka: Butterflies’ හි කතුවරයා වන රාජික ගමගේ පවසයි. ධාරක ශාක සහ මල් පැණි පැල ඇති විට, සමනලුන් සාමාන්‍යයෙන් ඔවුන් ඉපදුණු ස්ථානයට සමීපව සිටීමට කැමැත්තක් දක්වයි. නමුත් ක්‍රිම්සන් රෝස් සඳහා මෙය එසේ නොවේ.

Malaka Rodrigo විසින් Mongabay වෙත ලියන ලද Researchers puzzle over sea-crossing migration of crimson rose butterflies නම් ලිපියේ සිංහල පරිවර්තනයකි.