මහා බාධක පරයේ විශාල ප්‍රදේශයක් නැවත වරක් විරංජනය වෙමින් පවතී

• මහා බාධක පරය දැනට එහි හයවන මහා විරංජනය අත්විඳිමින් සිටින අතර පසුගිය වසර හය තුළ සිදුවූ මේ ආකාරයේ සිව්වන සිදුවීම මෙයයි.

• මෙම සතියේ අවසන් කරන ලද ගුවන් සමීක්ෂණ මත පදනම්ව, විරංජනය වීම, මහා බාධක පරයේ සියලුම කොටස් වලට බලපා ඇති අතර කුක්ටවුන්, ක්වීන්ස්ලන්තය සහ විට්සන්ඩේ දූපත් අතර දරුණුතම විරංජනය සිදු වෙමින් පවතී.

• එම පරිසර කලාපය සාමාන්‍යයෙන් සිසිල්, කුණාටු සහිත කාලගුණයක් ගෙන එන La Niña දේශගුණික රටාවක් හරහා ගමන් කළද, මහා බාධක පරය අවට මුහුදු මතුපිට උෂ්ණත්වය සාමාන්‍ය මට්ටමට වඩා වැඩි වී ඇත.

• දේශගුණික විපර්යාස, මහා බාධක පරයට සහ ලොව පුරා ඇති අනෙකුත් ගල්පර වලට විශාලතම තර්ජනය ලෙස පවතින බව විශේෂඥයෝ පවසති.

මහා බාධක පරය හයවන මහා විරංජන සිදුවීමකට මුහුණ දෙමින් සිටින බව සමුද්‍ර උද්‍යානයේ අධිකාරිය, අද කලාපීය ගුවන් සමීක්ෂණය අවසන් කිරීමෙන් පසු තහවුරු කළේය. ලොව විශාලතම ගල්පර පද්ධතිය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමට නොහැකි වනු ඇතැයි යන කනස්සල්ල මතු කරමින්, පසුගිය වසර හය තුළ කලාපය තුල සිදුවන සිව්වන විරංජනය සිදුවෙමින් පවතී.

වර්තමාන විරංජන සංසිද්ධිය මහා බාධක පරයේ කළමනාකරණ කලාප හතරටම බලපාන අතර කුක්ටවුන්, ක්වීන්ස්ලන්ඩ් සහ විට්සන්ඩේ දූපත් අතර කිලෝමීටර් 650 (සැතපුම් 400) පරාසයක දරුණුතම විරංජනය සිදුවෙමින් පවතින බව මෙම වසරේ සමීක්ෂණවලට සම්බන්ධ වූ පර්යේෂණ විද්‍යාඥ නීල් කැන්ටින් ඕස්ට්‍රේලියානු සමුද්‍ර විද්‍යා ආයතනයේදී පැවසීය. 

“දැඩි විරංජනයේ වාර ගණන නිසා ගල්පරය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම දුෂ්කර වනු ඇත” කැන්ටින් වීඩියෝ සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී මොන්ගාබේට පැවසීය. “නිසැකවම 2016 සහ 2017 විරංජන සිදුවීම් වලින් මහා බාධක කොරල්පරය පුරා ස්වාභාවික ප්‍රකෘතියේ සලකුණු තිබේ. මෙම සිදුවීමෙන් පසු එය එසේ වනු ඇතැයි අපි බලාපොරොත්තු වෙමු. නමුත් නිසැකවම, ගුවන් සමීක්ෂණ වලදී අපට මරණීය සලකුණු දක්නට ලැබේ.

කලාපය දැනට ලා නිනා ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික රටාවක් හරහා ගමන් කරයි. එය සාමාන්‍යයෙන් මෝසම්, අධික වර්ෂාව සහ සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන එනු ඇත. නමුත් මෙම වසරේ, වර්ෂාවෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් දකුණු දෙසින් ඇති වූ අතර, බ්‍රිස්බේන් සහ සිඩ්නි අතර විශාල ප්‍රදේශයකට වාර්තාගත ගංවතුර ඇති විය. මහා බාධක පරය අවට මුහුදු මතුපිට උෂ්ණත්වය සාමාන්‍ය මට්ටමට වඩා වැඩි වී ඇති අතර සමහර උෂ්ණත්ව විෂමතා සාමාන්‍යයට වඩා සෙල්සියස් 3.5° (ෆැරන්හයිට් 6.3) ට වඩා වැඩි බව කැන්ටින් පැවසීය.

“මෙම කලාපය සඳහා සාගර උණුසුම් කිරීමේ සංඥාව අතීතයේ දී සාමාන්‍ය La Niña වසර වලින් ඔබ්බට සැබවින්ම උත්සන්න වී ඇත” කැන්ටින් පැවසීය. “ගෝලීය වශයෙන් මහා බාධක පරයට සහ ගල්පර වලට ඇති ලොකුම තර්ජනය වන්නේ දේශගුණික විපර්යාස හා සම්බන්ධ සාගර උණුසුම් වීමේ වේගයයි.”

පෙබරවාරි මස මුලදී තාප ආතතිය, මහා බාධක පරයට පහර දීමට පටන් ගත් නමුත් උච්චතම උෂ්ණත්වය දැන් පහව ගොස් ඇති බව කැන්ටින් පැවසීය.

තාප ආතතිය සහ විරංජනය ස්වයංක්‍රීයව කොරල්පර විනාශ නොකරන අතර, කැන්ටින් පැවසුවේ දැනටමත් බොහෝ මරණ සිදුවී ඇති බවයි.

“සුදු පැහැති ඇටසැකිල්ලක් මත වැඩෙන දීප්තිමත් හරිත ඇල්ගී දැකීමට පටන් ගත් විට, එය දැඩි තාපයේ පැහැදිලි සලකුණක් වන බවත්, එම කොරල්පරය එහි පැවැත්මේ හැකියාවෙන් ඔබ්බට තල්ලු කරන බවත්” ඔහු පැවසීය. “සිද්ධියෙහි උච්චතම අවස්ථාවේදී ඔබට නියත වශයෙන්ම මරණ සංඛ්‍යාව දැකිය හැකිය. සියලුම කොරල් එම ස්ථානයේ නැති නමුත් ඉදිරි මාස කිහිපය සඳහා සුදු වූ කොරල්පරවල පැවැත්මේ අනුපාතය අපි නොදනිමු.

කැන්ටින් පැවසුවේ 2016 සහ 2017 විරංජන සිදුවීම් වඩාත් දැඩි තාපයක් ඇති කල නමුත්, මෙම වසරේ සිදුවීම මහා බාධක පරයේ විශාල ප්‍රදේශයකට බලපාන බවයි. කෙසේ වෙතත් විරංජන සිදුවීමේ අවකාශීය අඩිපාර පිළිබඳ සම්පූර්ණ විශ්ලේෂණයක් අවම වශයෙන් සති කිහිපයක් සඳහා ලබා ගත නොහැකි වනු ඇති බව ඔහු පැවසීය.

WWF-ඕස්ට්‍රේලියාවේ සාගර සහ තිරසාර සංවර්ධන ප්‍රධානී Richard Leck පැවසුවේ “මෙය මහා බාධක කොරල්පරයේ ඉතා වැදගත් මොහොතක්”, සමහර කොරල්පරවලින් 90% ක් විරංජනය වී ඇති බව පෙනේ.

“මෙම අවස්ථාවේදී, අපි සෑම වසර දෙකකට වරක්ම විරංජනය වීමේ සිදුවීමක් සාමාන්‍යකරණය කරමින් සිටිමු. එය ඇත්ත වශයෙන්ම දේශගුණික විපර්යාස හමුවේ ඉතා විශාලයි,” ලෙක් දුරකථන සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී මොන්ගාබේට පැවසීය”. එම සිදුවීම් නිතිපතා සිදුවීමට නම්, ඇත්ත වශයෙන්ම ගල්පරයට, යථා තත්ත්වයට පත් වීමට කාලය ලබා නොදෙනු ඇත”.

WWFට අනුව, මහා බාධක පරය අන්තරාදායක ලෝක උරුම ලැයිස්තුවට එක් කළ යුතුද යන්න තක්සේරු කිරීම සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ නිරීක්ෂණ කණ්ඩායමක් ක්වීන්ස්ලන්තයට පැමිණි අවස්ථාවේ දී මහා විරංජන නිවේදනය සිදුවිය. පසුගිය වසරේ, එක්සත් ජාතීන්ගේ උපදෙස් නොතකා, මහා බාධක පරය මෙම ලැයිස්තුවට ඇතුළත් කිරීම වැළැක්වීමට ඕස්ට්‍රේලියානු රජය සාර්ථක ලෙස බලපෑම් කළේය. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය මණ්ඩලයේ නවතම වාර්තාවේ දැක්වෙන වාක්‍ය ඛණ්ඩය, මහා බාධක කොරල්පරය අර්බුදයක පවතින බවක් නොපෙන්විය යුතු බවට ස්කොට් මොරිසන් ප්‍රමුඛ වත්මන් රජය තර්ක කළ බවද අනාවරණය විය.

“කාලය ඉතා අසාමාන්‍යයි” ලෙක් ප්‍රකාශයක් නිකුත් කරමින් කියා සිටියේය. “දේශගුණික විපර්යාස මහා බාධක පරයට කරන්නේ කුමක්දැයි දැකීමට ලෝක උරුම විශේෂඥයින්ට අවස්ථාව ලබා දිය යුතුයි.”

බටහිර ඕස්ට්‍රේලියානු කොරල් විරංජන සමූහයට අනුව ඕස්ට්‍රේලියාවේ අනෙක් පැත්තේ, මුහුදු මතුපිට අධික උෂ්ණත්වය, බටහිර ඕස්ට්‍රේලියාවේ කිම්බර්ලි, ඩම්පියර් දූපත් සමූහය සහ එක්ස්මූත් ගල්ෆ් ප්‍රදේශවල කොරල් විරංජනයටද හේතු වී තිබේ. ලබන මාසයේ උෂ්ණත්වය තවත් ඉහළ යනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන අතර, Ningaloo Reef, Shark Bay සහ Rottnest Island වැනි ස්ථානවල ද විරංජනය විය හැකි බව කණ්ඩායම පවසයි.

මහා බාධක පරය සහ ඕස්ට්‍රේලියාව වටා ඇති අනෙකුත් ගල්පර සඳහා ඉදිරි දැක්ම දරුණු ලෙස පෙනෙන අතර, ලෙක් පැවසුවේ පුනර්ජනනීය හා පිරිසිදු බලශක්ති ප්‍රභවයන් වෙත හැරීමෙන් ගෝලීය විමෝචනය අඩු කිරීමේ ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කිරීමට ඕස්ට්‍රේලියාවට හැකියාව ඇති බවයි.

“වෙනස් කිරීමට අපගේ බලය තුළ බොහෝ දේ ඇත,” ඔහු පැවසීය.

Elizabeth Claire Alberts විසින් Mongabay වෙත ලියන ලද The Great Barrier Reef is bleaching — once again — and over a larger area නම් ලිපියේ සිංහල පරිවර්තනයකි