ලෝක ඕසෝන් දිනය සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 16 දින ගෝලීය වශයෙන් සමරනු ලබයි. ඕසෝන් දිනය සැමරීමේ අරමුණ වන්නේ ඕසෝන් ස්ථරය ක්ෂය වීම පිළිබඳ දැනුවත් කිරීමයි. ඒ අනුව සෑම වසරකම ලෝක ඕසෝන් දින තේමාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරනු ලබන්නේ ජනතාව මෙන්ම රජය විසින් ද ගත යුතු ක්ෂණික ක්‍රියාමාර්ග කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමිනි. 2022 ලෝක ඕසෝන් දිනය සැප්තැම්බර් 16 දින සමරනු ලබන්නේ ඕසෝන් ස්ථරය ආරක්ෂා කිරීමේ ඵලදායී ක්‍රම පිළිබඳව දැනුවත් කිරීම සඳහා වේ.

ගෝලීය සහ ජාතික පාරිසරික කණ්ඩායම්, විශේෂඥයින්, අධ්‍යාපනඥයින් සහ ක්‍රියාකාරීන් ඕසෝන් ස්ථරය තිබීමේ සහ ආරක්ෂා කිරීමේ ප්‍රතිලාභ ප්‍රවර්ධනය කරන සාකච්ඡා සහ සම්මන්ත්‍රණ වැනි විවිධ සිදුවීම් ඕසෝන් දිනය සමරමින් සිදුකරනු ලබයි. මීට අමතරව ඕසෝන් ස්ථරයේ ක්ෂය වීම අවම කිරීමට උපකාරී වන හරිත බලශක්තිය සඳහා නවෝත්පාදනයන් ඉදිරිපත් කිරීමට ජනතාව පෙළඹවීමත් පෘථිවි සුරැකීමට අප සැමට දායක විය හැකි ක්‍රම පිළිබඳව ඉගෙන ගැනීමට අවස්ථාව ලබා දීමත් මෙම දිනයේදී සිදු වේ. 

මේ වසරේ ඕසෝන් දින තේමාව වන්නේ “පෘථිවියේ ජීවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ගෝලීය සහයෝගීතාව” යන්නයි.

ආරම්භය 

සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 16 දිනට යෙදෙන ලෝක ඕසෝන් දිනය ඕසෝන් ස්ථරය සංරක්ෂණය කිරීමේ ජාත්‍යන්තර දිනය ලෙසද හැඳින්වේ. 1987 දී ඕසෝන් ස්ථරය ක්ෂය කරන ද්‍රව්‍ය පිළිබඳ මොන්ට්‍රියල් ප්‍රොටෝකෝලයට ජාතීන් අත්සන් කළ දිනය සිහිපත් කරමින් 1994 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය විසින් සැප්තැම්බර් 16 වන දින ඕසෝන් ස්ථරය සංරක්ෂණය කිරීමේ ජාත්‍යන්තර දිනය හෝ ලෝක ඕසෝන් දිනය ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. ඕසෝන් ස්ථරය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ක්‍රියා මාර්ගයක් ප්‍රකාශ කිරීමේ අවශ්‍යතාවය ඇති වූයේ එහි ක්ෂය වීමේ ආරම්භයේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙනි. 

මොන්ට්‍රියල් ප්‍රොටෝකෝලයෙන් වසර 30 කට පසු 2017 දී ඕසෝන් ස්ථරයේ සිදුර වැසීම නිරීක්ෂණය වූ අතර මෙහි ප්‍රතිඵල වසර 100ක් දක්වා පවතිනු ඇතැයි පුරෝකථනය කර ඇත. එමෙන්ම 2022 වසරේදී ඕසෝන් දිනය වෙනුවෙන් අත්සන් කල මොන්ට්‍රියල් ගිවිසුමට වසර 35ක් සපිරෙයි.

මොන්ට්‍රියල් ප්‍රොටෝකෝලය

1987 සැප්තැම්බර් 16 වන දින අත්සන් කරන ලද මොන්ට්‍රියල් ප්‍රොටෝකෝලය, ඕසෝන් ස්ථරය ක්ෂය වීමට වගකිව යුතු ද්‍රව්‍ය නිෂ්පාදනය අඩු කිරීමෙන් ඕසෝන් ස්ථරය ආරක්ෂා කිරීමේ අරමුණ ඇති ගෝලීය ගිවිසුමකි.

මොන්ට්‍රියල් ප්‍රොටෝකෝලය සංවර්ධිත සහ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් සඳහා විවිධ කාලසටහන් සමඟ පියවරෙන් පියවර විවිධ ඕසෝන් ක්ෂය කරන ද්‍රව්‍ය (ODS) පරිභෝජනය සහ නිෂ්පාදනය අඩු කරයි.

මෙම ගිවිසුම යටතේ, ඕසෝන් ක්ෂය කරන ද්‍රව්‍ය ඉවත් කිරීම, ඕසෝන් ක්ෂය කරන ද්‍රව්‍ය වෙළඳාම පාලනය කිරීම, දත්ත වාර්ෂික වාර්තා කිරීම, ඕසෝන් ක්ෂය කරන ද්‍රව්‍ය ආනයන සහ අපනයන පාලනය කිරීම සඳහා ජාතික බලපත්‍ර පද්ධති සහ වෙනත් කාරණා සම්බන්ධයෙන් සියලුම පාර්ශ්වයන්ට නිශ්චිත වගකීම් ඇත.

ඕසෝන් ස්ථරයේ ක්ෂය වීම පිළිබඳ විද්‍යාත්මක තහවුරු කිරීම ඕසෝන් ස්ථරය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ක්‍රියාමාර්ග ගැනීම සඳහා සහයෝගීතාවය සඳහා යාන්ත්‍රණයක් ස්ථාපිත කිරීමට ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව පෙළඹවිය. 1985 මාර්තු 22 දින රටවල් 28ක් විසින් සම්මත කර අත්සන් කරන ලද ඕසෝන් ස්ථරය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වූ වියානා සම්මුතියේදී මෙය විධිමත් කරන ලදී. 1987 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, ඕසෝන් ස්ථරය ක්ෂය කරන ද්‍රව්‍ය පිළිබඳ මොන්ට්‍රියල් ප්‍රොටෝකෝලය කෙටුම්පත් කිරීමට මෙය හේතු විය.

අප බහුලව භාවිතා වන රසායනික ද්‍රව්‍ය ගණනාවක් ඕසෝන් ස්ථරයට අතිශයින් හානිකර බව සොයාගෙන ඇත. ඒ අතරින් හැලෝකාබන් දැඩි බලපෑමක් එල්ල කරයි. හැලෝකාබන් යනු කාබන් පරමාණු එකක් හෝ කිහිපයක් සහිත හැලජන් පරමාණු එකකට හෝ වැඩි ගණනකට (ෆ්ලෝරීන්, ක්ලෝරීන්, බ්‍රෝමීන් හෝ අයඩින්) සම්බන්ධ කර ඇති රසායනික ද්‍රව්‍ය වේ. බ්‍රෝමීන් අඩංගු හැලෝකාබන සාමාන්‍යයෙන් ක්ලෝරීන් අඩංගු ඒවාට වඩා ඕසෝන් ක්ෂය වීමේ විභවය (ODP) බෙහෙවින් වැඩි ය. ඕසෝන් ක්ෂය වීම සඳහා ක්ලෝරීන් සහ බ්‍රෝමීන් බොහොමයක් සපයා ඇති මිනිසා විසින් සාදන ලද රසායනික ද්‍රව්‍ය වන්නේ මෙතිල් බ්‍රෝමයිඩ්, මෙතිල් ක්ලෝරෝෆෝම්, කාබන් ටෙට්‍රාක්ලෝරයිඩ් සහ හැලෝන්, ක්ලෝරෝෆ්ලෝරෝකාබන් (සීඑෆ්සී) සහ හයිඩ්‍රොක්ලෝරෝෆ්ලෝරෝකාබන් (එච්සීඑෆ්සී) ලෙස හඳුන්වන රසායනික ද්‍රව්‍ය පවුල් වේ.

පෘථිවි පෘෂ්ඨයේ සිට කිලෝමීටර 15-35 ක් පමණ ඉහළින් දක්නට ලැබෙන ඕසෝන් ස්ථරය පෘථිවිය මතට පැමිණෙන හානිකර පාරජම්බුල කිරණ අඩු කොට ආරක්ෂාවක් ලබා දේ. මන්ද හිරු කිරණ සමඟ පැමිණෙන UV-B ප්‍රභේදය, පෘථිවි පෘෂ්ඨයට ළඟා වීමෙන් ශරීරයේ හිරු පිළිස්සීම්, සමේ පිළිකා, ඇසේ සුද ඇති කිරීම සහ අනෙකුත් රෝග ඇති කරයි. එමෙන්ම UV-B විකිරණ ශාකවල භෞතික විද්‍යාත්මක හා සංවර්ධන ක්‍රියාවලීන්ට බලපෑම් ඇති කරයි. UV-B මගින් ඇති කරන ශාක ස්වරූපයට, ශාකය තුළ පෝෂ්‍ය පදාර්ථ බෙදා හරින ආකාරයට බාධා ඇති කරයි. ආහාර අනාරක්ෂිත වේ. එමෙන්ම ශාක හා සතුන්ගේ ජාන විකෘතිතා ඇති වීමටද හේතු විය හැක.

එමෙන්ම පෙරණයකින් නොපෙරි කෙලින්ම පතිත වන සුර්යය කිරණ හේතුවෙන් පෘථිවියේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සිදු වේ. එම නිසා දේශගුණික විපර්යාස ඇති වීමට, ග්ලැසියර් ද්‍රව වීමට සහ, කුඩා දුපත් ගිලී යාමේ අවධානමකටද මුහුණ දීමට සිදු වී ඇත.

ඕසෝන් ස්ථරය නොමැතිම වුවහොත්, සූර්යයාගේ පාරජම්බුල කිරණ කිසිදු පෙරණයක් නොමැතිව පෘථිවි පෘෂ්ඨයට කෙලින්ම පතිතවීම නිසා සියලුම ජීවින් විනාශ වී යා හැක. දිනෙන් දින හායනය වන ඕසෝන් ස්ථරය රැක ගැනීමට අවශ්‍ය ක්‍රියාමාර්ග ගැනීම සමස්ථ පෘථිවිවාසීන්ගේ වගකීමකි.