ශ්‍රී ලංකාවේ පවතින ඉන්ධන හිඟය වනජීවී සුරැකීමට විශාල බාධාවක්

• රටපුරා උග්‍ර ඉන්ධන හිඟයක් ඇති කරමින් ක්ෂය වූ විදේශ සංචිත සමඟ ශ්‍රී ලංකාව ඉතිහාසයේ දරුණුතම ආර්ථික අර්බුධයට මුහුණ දෙමින් සිටී.

• වන සතුන්ට කාලෝචිත ලෙස ප්‍රතිකාර කිරීම, දඩයම් කිරීම වැළැක්වීම සඳහා නිතිපතා මුර සංචාරය කිරීම සහ අලි-මිනිස් ගැටුම සීමා කිරීමේ ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළු සංරක්ෂණ ප්‍රයත්නයන්ට හිඟය සහ සීමිත සලාක බලපායි.

• වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවට ඉන්ධන ප්‍රතිපාදන අඩකින් අඩුවී ඇති අතර වනජීවී නිලධාරීන් මෙන්ම වනජීවී නිලධාරීන්ද පවසන්නේ මේ හේතුවෙන් මෙහෙයුම් අතිශය දුෂ්කර වී ඇති බවයි.

• සාමාන්‍යයෙන් දඩයම්කරුවන් සහ වනාන්තර ආක්‍රමණය කරන්නන් විසින් පිළිස්සීම වැළැක්වීම සඳහා වැඩි මුර සංචාර ඉල්ලා සිටින වියළි සමය ආරම්භ වන විට ලැව් ගිනි ඇතිවීමේ තරජන ද මතු වේ.

ශ්‍රී ලංකාවේ උතුරු මැද පළාතේ කැබිතිගොල්ලෑව ප්‍රදේශයේ මහේශාක්‍ය කවදා හෝ දැක ඇති ඕනෑම අයෙකු එකඟ වූයේ අලි ඇතුන් යන විට ඔහු විශාල ඇත් දළ ඇති ආදර්ශමත් නිදර්ශකයක් බවයි. මේ වසර මුලදී ඔහු තවත් අලියෙකු සමඟ ඇති වූ ගැටුමකින් මහේෂාක්‍යට බරපතළ තුවාල සිදු විය. ඔහු වේදනාවෙන් වැතිර සිටියදී, තවමත් ජීවතුන් අතර සිහිකල්පනාවෙන් සිටින විට, දඩයක්කාරයෙක් ඔහුගේ එක් දළයක් කපා දැමීය. දින විස්සකට පසු මහේශාක්‍ය මිය ගියේය.

සටනේදී මහේශාක්‍ය තුවාල ලබා සිටි කාලය තුළ වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ (DWC) පශු වෛද්‍යවරුන්ට ඔහුව පරීක්ෂා කිරීමට හැකි වූයේ දෙවරක් පමණි. මේ වසරට පෙර, මහේශාක්‍ය වෙනුවෙන් බොහෝ පරික්ෂා කිරීමේ වාර තිබුනද, ශ්‍රී ලංකාවේ පවතින ආර්ථික අර්බුදය, රටේ ඉතිහාසයේ දරුණුතම ආර්ථික අර්බුදයෙන් අදහස් කළේ එය එසේ නොවිය යුතු බවයි.

“අලියාට ප්‍රතිකාර කිරීමටත් නිතර බලන්නට යාමටත් අපට වැඩි අවස්ථාවක් ලැබුණි නම් ඔහුගේ ජීවිතය බේරා ගැනීමට අවස්ථාවක් තිබුණා. නමුත් මේ ගමන නිතරම යන්න අපේ වාහනවල ඉන්ධන තිබුණේ නැහැ.” වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුවෙහි වනජීවී පශු වෛද්‍ය චන්දන ජයසිංහ මහතා පැවසීය.

ශ්‍රී ලංකාව බංකොලොත් බව ප්‍රකාශ කර ඇති අතර රටෙහි ජනතාවට ඖෂධ, ඉන්ධන සහ ගෑස් වැනි අත්‍යාවශ්‍ය භාණ්ඩ ආනයනය කිරීමට විදේශ සංචිත හිඟය. ඉන්ධන පිරවුම්හල්වල කිලෝමීටර් ගණන් දිගු පෝලිම් රට පුරා නිතර දැකිය හැකි දෙයක් බවට පත්ව ඇති අතර, සලාක ක්‍රමය පොරොත්තු කාලය කෙටි කිරීමට උපකාරී වුවද, වනජීවී නිලධාරීන්ට ඔවුන්ගේ සාමාන්‍ය වැඩ කිරීමට ඇති සුළු ඉන්ධන ප්‍රමාණවත් නොවේ. මෙය ජයසිංහ සහ ඔහුගේ කණ්ඩායම වැනි රාජකාරීන්හි නියුතු කණ්ඩායම් වලට බොහෝ විට ගලවා ගැනීමේ මෙහෙයුම් සඳහා පිටතට යාමට නොහැකි වේ.

ගලවා ගැනීමේ මෙහෙයුම්වලට බලපෑම් එල්ල විය

සෞඛ්‍ය, නීතිය හා සාමය සහ පොදු ප්‍රවාහනය වැනි සමහර පොදු සේවාවන් රජය විසින් අත්‍යවශ්‍ය සේවා ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇති අතර, එම නිසා ඒවා පරිපාලනය කරන අමාත්‍යාංශ සහ රාජ්‍ය ආයතනවලට ඉන්ධන සඳහා ප්‍රමුඛ ප්‍රවේශය ලැබේ. නමුත් වනජීවී දෙපාරතමේන්තුව මෙම කාණ්ඩයට වැටෙන්නේ නැත. එබැවින් එහි කාර්‍ය මණ්ඩලයට අනෙකුත් සියලුම මෝටර් රථ හිමියන් මෙන් පෝලිමේ සිටිය යුතුය.

“පවතින ඉන්ධන හිඟය නිසා, නඩුවකට යාමට පෙර පවා අපි දෙවරක් සිතමු” යැයි මධ්‍යම ශ්‍රී ලංකාවේ වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුවේ පශු වෛද්‍ය අකලංක පිනිදිය පවසයි.

අලි මරණයක් වාර්ථා  වූ විට සාමාන්‍ය ක්‍රියා පටිපාටිය වන්නේ මරණයට හේතුව සොයා ගැනීම සඳහා පශ්චාත් මරණ පරීක්ෂණයක් පැවැත්වීමයි. නමුත් ගලවා ගැනීමේ මෙහෙයුම් සඳහා ඉන්ධන ඉතිරි කිරීමේ අවශ්‍යතාවය නිසා, නිලධාරීන් දැන් බොහෝ දුරට පශ්චාත් මරණ පරීක්ෂණ අවශ්‍යතාවයෙන් ඉවත්ව සිටින බව පිනිදිය මොන්ගාබේ වෙත පැවසීය.

“අලි ඇතුන් හැර, ප්‍රාදේශීය කාර්යාල  මගින් ප්‍රතිකාර සඳහා එවන කුරුල්ලන්, කුඩා බළලුන්, කුරුළු පැටවුන්, බුරන මුවන් වැනි සතුන් අතලොස්සක් දෙපාර්තමේන්තුවට ලැබේ. නමුත් මේක දැන් නැවතිලා.” පිනිදිය කියයි.

නියමක කාර්‍යාල ද ඉන්ධන හිඟයකට මුහුණ දෙන අතර සාමාන්‍යයෙන් තුවාල වූ සතුන් භාර දෙන නිවැසියන්ට විපතට පත් සතුන් බේරා ගැනීමට උත්සාහ කිරීම සඳහා ඔවුන්ගේම අවශ්‍යතා වැඩි බව පිනිදිය පවසයි.

වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුව විසින් වනජීවී ගලවා ගැනීමේ මධ්‍යස්ථාන ගණනාවක් පවත්වාගෙන යන අතර ඒවා තුවාල වූ සතුන්ට ප්‍රතිකාර කරයි. මෙම මෙහෙයුම්වලටද ඉන්ධන හිඟය දැඩි ලෙස බලපා ඇත.

කොළඹ තදාසන්න ප්‍රදේශයේ අත්තිඩිය ප්‍රදේශයේ වනජීවී පුනරුත්ථාපන මධ්‍යස්ථානය දැන් අත්‍යවශ්‍ය ගලවා ගැනීමේ කටයුතු සඳහා පමණක් සහභාගී වේ.

“සාමාන්‍යයෙන් අපට ඇමතුමක් ලැබුණු විට අපේ වාහනය යන්නේ විපතට පත් සතුන් රැගෙන යාමටයි. නමුත් දැන් එම මධ්‍යස්ථානයට ජනතාවට කියන්නට සිදුව ඇත්තේ පවතින සීමිත ඉන්ධන ප්‍රමාණය සංරක්ෂණය කර අසාධ්‍ය තත්ත්වයන් සඳහා ඉතිරි කර ගැනීමේ ක්‍රමයක් ලෙස තුවාල වූ සතුන් රැගෙන එන ලෙසයි.” පුනරුත්ථාපන මධ්‍යස්ථානයේ පශු වෛද්‍ය සුහද ජයවර්ධන පවසයි.

එම මධ්‍යස්ථානයට පසුගියදා කොළඹ වැල්ලවත්ත ප්‍රදේශයෙන් විනාඩි 20කටත් අඩු දුරකින්, හානියට පත් අවල්පතක් සහිත කැස්බෑවකු ගැන දුරකථන ඇමතුමක් ලැබිණි. එය මධ්‍යයේ සිට කිලෝමීටර් 6 ක් (සැතපුම් 3.7 ක්) පමණක් තිබුණද, එහි යාමට මාර්ගයක් නොවීය. වැල්ලවත්ත ප්‍රදේශයේ ස්ථානගතව සිටි වෙරළාරක්ෂක නිලධාරීන්ගෙන් සහය ලැබී ඇති අතර, ඔවුන් “අත්‍යවශ්‍ය සේවාවක්” සඳහා ඉන්ධන සැපයුමක් ලබාගෙන කැස්බෑවා ගලවා ගැනීමේ මධ්‍යස්ථානය වෙත භාර දුන්හ. නමුත් අවශ්‍ය සතුන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් එතරම් වාසනාවන්ත නොවේ.

“සත්ව උපකාර අවශ්‍ය බව මිනිසුන් අපට දන්වන්නේ යහපත් චේතනාවෙන් වන අතර ඔවුන්ගේ ඉල්ලීම් ප්‍රතික්ෂේප කිරීම හෝ නොසලකා හැරීම හද කම්පා කරවන්නකි. තෝරා ගැනීම නොව හැකි නම් සෑම සතෙකුටම උපකාර කිරීම අපගේ අදහසයි” ජයවර්ධන පවසයි.

වරණීය ප්‍රතිකාර 

සියලුම ශ්‍රී ලාංකිකයන් මෙන්ම වනජීවී නිලධාරීන් ද සෑම දිනකම රැකියාවට යාමේදී දැඩි දුෂ්කරතාවන්ට මුහුණ දෙති. සංචාරය වැඩි දුරක් නොවේ නම් බොහෝ දෙනෙක් බයිසිකල් පැදීම ආරම්භ කර ඇත; ජයවර්ධන තම නිවසේ සිට ගලවා ගැනීමේ මධ්‍යස්ථානයට කිලෝමීටර 8ක් (සැතපුම් 5ක්) බයිසිකල් පදියි.

“මෙය පෙර නොවූ විරූ මට්ටමේ අර්බුදකාරී තත්වයක් වන අතර ගලවා ගැනීමේ මෙහෙයුම් අඩාල වීම වැනි වෙනත් අර්බුද ඇති කරයි” යනුවෙන් DWC හි අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් චන්දන සූරියබණ්ඩාර පවසයි. “අපගේ සමහර සේවාවන් ඉන්ධන අර්බුදය හේතුවෙන් දැඩි ලෙස සීමා කර ඇත, නමුත් අපි සැමවිටම උත්සාහ කරන්නේ අත්‍යවශ්‍ය වන එම අවස්ථා සඳහා ඉන්ධන පිළියෙල කිරීමටයි.”

වසර ආරම්භයේදී වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව විසින් ආර්ථික අර්බුදය උග්‍ර වෙමින් තිබියදීම සකස් කරන ලද වාර්ෂීක අයවැයෙන් විවිධ අරමුණු සඳහා ඉන්ධන කෝටා වෙන් කරන ලදී. එතැන් සිට ඉන්ධන හිඟ වී මිල දෙගුණ වී ඇත. එය වනජීවි සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව විසින් තීරණය කරන ලද කෝටාව ඵලදායී ලෙස අඩකින් අඩු කර ඇති අතර, ගලවා ගැනීමේ මෙහෙයුම් සඳහා කප්පාදු කිරීමට බල කෙරුනි.

“ඉන්ධන කාර්යක්ෂමව භාවිතා කිරීමට සහ දඩයම් ගැටළු විසඳීම සඳහා පාමුර සංචාර වැඩි කිරීමට අපි නියෝග යවා ඇත,” සූරියබණ්ඩාර මොන්ගාබේට පවසයි.

එය අලි-මිනිස් ගැටුම ඉහළම වන ශ්‍රී ලංකාව වැනි රටකට යහපත් නැත. මිනිසුන් සහ අලි අතර ගැටුම් නිසා වාර්ෂිකව අලි ඇතුන් 300 ක් සහ මිනිසුන් 50 ක් පමණ මිය යයි. මෙම ගැටුම් බොහෝ විට ඇති වන්නේ අලි ගම්වලට ඇතුළු වීම සහ ගොවීන්ගේ වගාවන් අනුභව කිරීම හේතුවෙනි. වනජීවී නිලධාරීන් සාමාන්‍යයෙන් මැදිහත් වී ඔවුන් පලවා හැරීමට කැඳවයි. එහෙත් වෘත්තීයමය මැදිහත් වීමක් නොමැතිකම හේතුවෙන් ගම්වාසීන්ට මෙන්ම අලි ඇතුන්ට අනතුරු හෝ මරණයට පත්වීමේ වැඩි අවදානමක් ඇති කරමින් ඉන්ධන හිඟය මෙම අත්‍යවශ්‍ය නියැලීම විශාල ලෙස අඩු කර ඇති බව වනජීවී ආරක්ෂකයන්ගේ ජාතික සංගමයක සභාපති එම්. පීරිස් පැවසුවේය.

වැළැක්වීමේ ක්‍රියාමාර්ග ලබා දීමේ දී පැයක ප්‍රමාදයක් පවා විශාල ප්‍රමාදයක් විය හැක. පසුගියදා උතුරුමැද පළාතේ සාලියපුර ප්‍රදේශයේ ඇති වූ සිද්ධියකදී අලියෙකු ගමට ඇතුළු වී එක් අයෙකු මිය ගොස් තවත් අයෙකුට තුවාල සිදු කළ බව වාර්තා වේ. අලියා පලවා හැරීමට නිලධාරීන් ගමට යැවීමට තරම් ඉන්ධන නොමැති බව සාලියපුර අසල වනජීවී කාර්යාලයෙන් කී බව පීරිස් මොංගාබේට කියයි.

නීති විරෝධී ක්‍රියාකාරකම් වැඩි වීම

මුර සංචාර නොමැතිකම නිසා රක්ෂිත ප්‍රදේශවල නීති විරෝධී ක්‍රියාකාරකම් ඉහළ යාමට ද හේතු වී ඇති බව ඉඩම් හා කෘෂිකර්ම ප්‍රතිසංස්කරණ ව්‍යාපාරයේ (MONLAR) පරිසර ක්‍රියාකාරිකයෙකු වන සජීව චාමිකර පවසයි.

නිදසුනක් වශයෙන්, දකුණු ශ්‍රී ලංකාවේ යාල ජාතික වනෝද්‍යානයේ, මුර සංචාර නොමැතිව මහා පරිමාණ මැණික් ගැරීම නීති විරෝධී ලෙස සිදු කෙරේ.

ඒ අතරම, දඩයම්කරුවන් සහ වනාන්තර ආක්‍රමණය කරන්නන් ඔවුන් මරා දමන හෝ අල්ලා ගන්නා සතුන් පලවා හැරීමට ගිනි ඇවිළෙන ලැව්ගිනි සමයට ශ්‍රී ලංකාව පිවිස ඇත. මෙම වනාන්තරවලින් බොහොමයක් වනජීවී කළමනාකාරීත්වය යටතට වැටේ, නමුත් ඉන්ධන හිඟය සමඟ, “මෙය ඉක්මනින් ප්‍රතිචාර දැක්වීමේ ඔවුන්ගේ හැකියාව අඩාල කරයි,” චාමිකර පවසයි.

“ආර්ථික අර්බුදය සංරක්‍ෂණයට බලපානු ඇතැයි අපි අපේක්ෂා කළ යුතුයි. මෙම පසුබිම යටතේ, සීමා කිරීම වෙනුවට බලාත්මක කිරීමේ කටයුතු තීව්‍ර කළ යුතු අතර, වැඩි ඉන්ධන සහ අරමුදල් ලබා ගැනීමට වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුව සටන් කළ යුතු බව සීමාසහිත පරිසර පදනමේ රුක්ෂාන් ජයවර්ධන පවසයි.

“රජය වනජීවී සංරක්ෂණය අත්‍යාවශ්‍ය සේවාවක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කළ යුතු අතර, අහිමි වූ ස්වභාවික සම්පත්වලින් සමහරක් ආපසු හැරවිය නොහැකි බැවින් ඒ සඳහා අවශ්‍ය සම්පත් ලබා දිය යුතුය,” ඔහු පවසයි.

Malaka Rodrigo විසින් Mongabay වෙත ලියන ලද Sri Lanka fuel shortage takes massive toll on efforts to save wildlife නම් ලිපියේ සිංහල පරිවර්තනයකි.