එක්ස් – ප්‍රෙස් පර්ල් ගිලීම සම්බන්ධයෙන් ශ්‍රී ලංකාව ප්‍රධාන වන්දි නඩුවක් බලාපොරොත්තුවෙන් සිටී

• 2021 ජූනි මාසයේදී එක්ස්ප්‍රස් පර්ල් භාණ්ඩ නැව ගිල්වීම සඳහා තුන්වන අන්තර්කාලීන ගෙවීමේදී ශ්‍රී ලංකාවට ඩොලර් මිලියන 2.5 ක් ලැබී ඇත. මෙරට ඉතිහාසයේ දරුණුතම සමුද්‍ර ව්‍යසනය සඳහා ලැබුණේ ඩොලර් මිලියන 7.85 ක් පමණි.

• සිංගප්පූරු ධජය සහිත යාත්‍රාවේ රක්ෂණකරුගෙන් ලැබෙන මෙම ගෙවීම් ප්‍රධාන වශයෙන් හදිසි ප්‍රතිචාර මෙහෙයුම්වල පිරිවැය, සෘජු හානි සහ පිරිසිදු කිරීම සඳහා රජයට ප්‍රතිපූරණය කිරීම සිදුවේ.

• පාරිසරික නීතීඥයින් පවසන්නේ සිදු කරන ලද පාරිසරික හානිය සඳහා රජයට වඩා විශාල වන්දි ඉල්ලීමක් කළ හැකි බවත්, ඒවා අනුගමනය කළ යුතු බවත්ය.

• X-Press Pearl ගිනි ගැනීමෙන් පසු ශ්‍රී ලංකාවේ බටහිර වෙරළට ඔබ්බෙන් ගිලී ගියේය. එම ක්‍රියාවලියේදී එහි අන්තරායකර රසායනික ද්‍රව්‍ය සහ බිලියන ගණනක ප්ලාස්ටික් නර්ඩ්ල්ස් දිවයිනේ වෙරළ තීරයන් පුරා විහිදී ගියේය.

මාස 14 කට පෙර රටේ බටහිර වෙරළට ඔබ්බෙන් වූ එක්ස්ප්‍රස් පර්ල් භාණ්ඩ යාත්‍රාව ගිලී යාමෙන් ඇති වූ බලපෑම් සඳහා තුන්වන අන්තර්කාලීන ගෙවීමේදී ශ්‍රී ලංකාවට ඩොලර් මිලියන 2.5 ක් ලැබී තිබේ. මෙය තුන්වන වන්දි වාරිකය වන නමුත් ශ්‍රී ලංකා බලධාරීහු පවසන්නේ පාරිසරික හානිය සඳහා වඩා විශාල හිමිකම් පෑමක් තවමත් ගොනු කිරීමට ඇති බවයි.

නවතම ගෙවීම නෞකාවේ රක්ෂණකරු විසින් ගෙවන ලද මුළු මුදල ඩොලර් මිලියන 7.85 දක්වා ගෙන එයි. සිංගප්පූරුවේ ධජය සහිත එක්ස්ප්‍රෙස් පර්ල් නෞකාවේ ඇති වූ ගින්නක් හේතුවෙන් ජූනි 2වනදා නැව ගිලී යාමෙන්, ටික කලකට පසු 2021 ජූලි මාසයේදී ශ්‍රී ලංකාවට ඩොලර් මිලියන 3.6 ක් සහ මෙම වසරේ ජනවාරි මාසයේදී තවත් ඩොලර් මිලියන 1.75 ක් ලැබුණි. මෙම ගෙවීම් ප්‍රධාන වශයෙන් හදිසි ප්‍රතිචාර මෙහෙයුම්වල පිරිවැය, සෘජු හානි සහ පිරිසිදු කිරීම සඳහා රජයට ප්‍රතිපූරණය කිරීම සඳහා බව ශ්‍රී ලංකා සමුද්‍ර පරිසර ආරක්ෂණ නියෝජිතායතනයේ (MEPA) සභාපති දර්ශනී ලහඳපුර මහත්මිය පැවසුවාය.

“නවතම දැන්වීම් පත කොළඹ, ගම්පහ සහ කළුතර දිස්ත්‍රික්ක තුනේ ධීවර ප්‍රජාවෙහි ධීවරයින් 15,032ක් අතර බෙදා හරින බව ධීවර හා ජලජ සම්පත් දෙපාර්තමේන්තුවේ (DFAR) අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් සුසන්ත කහවත්ත මහතා පැවසීය.

ජාත්‍යන්තර නීතිමය අරගලයක් පවතී

විවිධ රසායනික ද්‍රව්‍ය සහ ප්ලාස්ටික් පෙති රැගත් නෞකාව ගිලී යාමෙන් මහා පරිමාණ පරිසර දූෂණයක් සිදු වූ බව, ආසන්න වෙරළබඩ ප්‍රදේශයෙන් වාර්තා වූ අතර සාගර සතුන් ඝාතනය කිරීම සම්බන්ධයෙන් ද චෝදනා එල්ල විය. 

බිලියන 50කට අධික ප්ලාස්ටික් පෙති කාන්දු වීම හේතුවෙන් මෙය ලොව දරුණුතම ප්ලාස්ටික් සමුද්‍ර දූෂණ සිදුවීම බවට පත්විය. එපමණක් නොව දිවයිනේ බටහිර වෙරළ තීරය දිගේ කිලෝමීටර් 50ක් (සැතපුම් 31ක්) තුල, මාසයකට වැඩි කාලයක ධීවර තහනමක් පැනවීමටද රජය තීරණය කලේය. මෙම කාලය තුළ ඔවුන්ගේ එකම ජීවනෝපාය මාර්ගය අහිමි වූ ධීවරයින්ට විශාල බලපෑමක් ඇති විය.

එක්ස්-ප්‍රෙස් පර්ල් නෞකාව 2021 මැයි 20 වන දින කොළඹට ඔබ්බෙන් ගිනි ගන්නා අතරේ බහාලුම් 1,486 ක් රැගෙන ගිලා බැසීමට පටන් ගත්තේය. කන්ටේනර් අසූ එකක් ‘අනතුරුදායක ලෙස ලේබල් කර තිබූ අතර, එහි නයිට්‍රික් අම්ලය මෙට්‍රික් ටොන් 25ක්ද ඇතුළත් විය. ඒවා පුපුරණ ද්‍රව්‍ය නිෂ්පාදනයේ ප්‍රධාන අමුද්‍රව්‍යයක් වන අතර ගින්නට හේතු විය හැකි සාධකයක් ලෙසද හුවා දැක්වීමට හැක. ගිලා බැසීමේදී පිපිරීම් කිහිපයක් සිදු වූ අතර, ගින්න පාලනය කිරීමට සතියකට වැඩි කාලයක් ගත විය. එහිදී ගැඹුරු මුහුදට යාත්‍රාව ඇදගෙන යාමට දැරූ උත්සාහයද අසාර්ථක විය. අවසානයේ, 2021 ජුනි 2 වන දින ශ්‍රී ලංකාවේ බටහිර වෙරළට කිලෝමීටර් කිහිපයක් ඔබ්බෙන් වූ එම නෞකාව ශ්‍රී ලංකා මුහුදේ දරුණුතම සමුද්‍ර ව්‍යසනය බවට පත්වෙමින් ගිලී ගියේය.

සමුද්‍රීය නීතිය පිළිබඳ විශේෂඥයකු වන ඩෑන් මලික ගුණසේකර මහතා පැවසුවේ, “රටට නිසි වන්දියක් ලබා ගැනීම සඳහා සටන් කිරීමට” ව්‍යසනයේ විශාලත්ව පරිමාණය ප්‍රමාණවත් විය යුතු බවයි. ශ්‍රී ලංකාවට ඩොලර් බිලියන 5-7 අතර සුරක්ෂිතභාවයක් ලබා ගත හැකි බවට ඇස්තමේන්තු කිරීම සඳහා මෙම සිදුවීම සම්බන්ධයෙන් වෙනත් රටවල් විසින් ගොනු කරන ලද වන්දි ඉල්ලීම් ඔහු උපුටා දැක්වීය. ජාත්‍යන්තර සමුද්‍රීය නීතියට අනුව ශ්‍රී ලංකාවට මෙම හිමිකම් තහවුරු කර ගැනීමට අවශ්‍ය බැවින්, නොවැළැක්විය හැකි නීතිමය සටන් දැඩි විය හැකි අතර, එනම් මෙම හිමිකම් කඩිනමින් ගොනු කළ යුතු බව ගුණසේකර මොංගාබේ වෙත පැවසීය.

එහෙත් සිද්ධියෙන් මාස 14කට වැඩි කාලයක් ගතවී ඇතත්, ශ්‍රී ලංකාව තවමත් සිදුවී ඇති පාරිසරික හානිය සඳහා හිමිකම් පෑමක් ඉදිරිපත් කර නොමැති අතර, එය MEPA විසින් කැඳවන ලද විද්වත් මණ්ඩලයක් විසින් තක්සේරු කරනු ලැබේ.

“මෙම පරිසර හානි තක්සේරු වාර්තාව මේ වන විට සූදානම් කර ඇති අතර, අවශ්‍ය ක්‍රියාමාර්ග ගැනීම සඳහා එය නීතිපති දෙපාර්තමේන්තුවට ඉදිරිපත් කර ඇත,” ලහඳපුර මහතා පැවසීය.

පරිසරවේදීන් වන්දි ඉල්ලා බල කරයි

පාරිසරික යුක්තිය සඳහා වූ මධ්‍යස්ථානය (CEJ) සහ දේශීය උපදේශක කණ්ඩායමක්, X-ප්‍රෙස් පර්ල් නඩුවේ නඩු තුනක් ගොනු කිරීමට සැලසුම් කරයි.

“මෙවැනි සමුද්‍රික විපත් සඳහා වන්දි ඉල්ලීම් ඉදිරිපත් කිරීමට දිවයිනට උපකාර කළ හැකි ඇතැම් සම්මුතීන් ශ්‍රී ලංකාව අනුමත කර නැත” යනුවෙන් CEJ සභාපති රවීන්ද්‍රනාත් දාබරේ ප්‍රකාශ කළේය. “CEJ සහ අනෙකුත් අදාළ සංවිධාන එක්ව ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට බලධාරීන්ට බල කරමින් සිටින අතර බලපෑමට ලක් වූ පාර්ශ්වයන්ට වන්දි ඉල්ලා 2021 ජුනි මාසයේදී නඩුවක් ගොනු කරනු ඇත.”

වන්දි ලබා ගැනීමට සහ වෙරළ පිරිසිදු කිරීමේ ක්‍රියාවලිය අවසන් කිරීමට, බලධාරීන් නියමිත වේලාවට ක්‍රියා කිරීම සහතික කිරීම සඳහා තවත් නඩු දෙකක් ගොනු කිරීමට කණ්ඩායම සූදානම් වේ.

ලහඳපුර පැවසුවේ, හිමිකම් පෑම ජාත්‍යන්තර නඩු පැවරීමේ ප්‍රබල අවස්ථාවක් බව සහතික කිරීම සඳහා ඕස්ට්‍රේලියානු නීති විශාරදයින් සමඟ සාකච්ඡා කල MEPA. දැනට පාරිසරික හානිය පිළිබඳ වාර්තාව සියුම් ලෙස සකස් කරමින් සිටින බවයි.

“එය ජාත්‍යන්තර නීතිමය ක්‍රියාවලියක් බැවින් අපට ක්‍රියාවලිය අනවශ්‍ය ලෙස කඩිනම් කළ නොහැක,” ඔහු මොන්ගාබේට පැවසීය.

තවත් වන්දි නඩුවක්

එක්ස් ප්‍රෙස් පර්ල් ගිලාබැසීම පිළිබඳ ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රකාශයන් කෙලෙසදැයි, තවත් නෞකාවක සිද්ධියකින් පෙන්නුම් කළ හැකිය. නීතිපති දෙපාර්තමේන්තුව සැප්තැම්බර් 3 වන දින නිව් ඩයමන්ඩ් බොර තෙල් ටැංකියේ ග්‍රීක හිමිකරුවන්ට එරෙහිව ඩොලර් මිලියන 44 ක් දක්වා වන්දි ඉල්ලීමක් ගොනු කළේය.

පැනමා ධජය සහිත නෞකාව 2020 සැප්තැම්බර් 3 වන දින බොරතෙල් මෙට්‍රික් ටොන් 270,000 ක් සහ බංකර් තෙල් මෙට්‍රික් ටොන් 1,700 ක් රැගෙන යමින් සිටියදී ශ්‍රී ලංකාවේ බටහිර වෙරළට ඔබ්බෙන් ගිනි ගෙන ඇත. සිද්ධියෙන් කාර්ය මණ්ඩල සාමාජිකයෙකු මිය ගිය නමුත් ශ්‍රී ලංකා සහ ඉන්දීය නාවික හමුදාවේ දැඩි පරිශ්‍රමය මෙන්ම එවකට ඒකාබද්ධ අභ්‍යාස සඳහා එම ප්‍රදේශයේ සිටි රුසියානු නාවික යාත්‍රා දෙකක් ද තෙල් කාන්දුව සහ නෞකාව ගිලීම වැළැක්වීමට සමත් විය. අවසානයේ නැව පාකිස්තානයේ නැව් අංගනයකට ඇදගෙන යන ලදී.

සිවිල් වගකීම් පනත යටතේ ඉල්ලා සිටිය හැකි ඩොලර් මිලියන 44 ක විභවයකින් පසුව ශ්‍රී ලංකාවට ප්‍රතිපූරණය සහ වන්දි වශයෙන් ලැබී ඇත්තේ ඩොලර් මිලියන 6 ක් පමණක් බව පොදු ව්‍යවසාය පිළිබඳ පාර්ලිමේන්තු කාරක සභාව (COPE) සඳහන් කළේය. නමුත් මෙම සම්පූර්ණ මුදල සඳහා හිමිකම් පෑම මෙම වසරේ සැප්තැම්බර් 3, එනම් New Diamond ගිනි ගැනීමෙන් වසර දෙකක් ඇතුළත ගොනු කළ යුතුය.

ලහඳපුර පැවසුවේ MEPA සහාය ඇතිව නීතිපති දෙපාර්තමේන්තුව අවසන් මොහොතේ නඩුව ගොනු කළ බවයි.

X-Press Pearl හි සුන්බුන් සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, ගැලවීමේ මෙහෙයුම්, ෂැංහයි ගැලවීමේ සමාගමට පවරා ඇත. නැවේ හිමිකරුවන් වන සිංගප්පූරුව පදනම් කරගත් X-ප්‍රෙස් ෆීඩර්ස් පැවසුවේ ගැලවීමේ මෙහෙයුමට අවම වශයෙන් තවත් වසරක්වත් ගතවනු ඇති බවත් මෝසම් සමයේදී ශ්‍රී ලංකාවේ බටහිර වෙරළ තීරයේ ඇති රළු මුහුද හේතුවෙන් දැනට එය අත්හිටුවා ඇති බවත්ය.

Malaka Rodrigo විසින් Mongabay වෙත ලියන ලද Sri Lanka eyes major compensation case over X-Press Pearl sinking නම් ලිපියේ සිංහල පරිවර්තනයකි.