පෘථිවියේ ජීවයේ සාරය සහ පදනම පසයි. පස නොමැතිව ජීවයක් පැවතිය නොහැක.
පස යනු කුමක්ද?
පස යනු ඛනිජ ලවණ, ජලය, වාතය, කාබනික ද්‍රව්‍ය සහ දිරාපත් වන ජීවීන්ගේ සංකීර්ණ මිශ්‍රණයකි. එය ශාක වල ජීවයට සහය වන පෘථිවියේ ආසන්න පෘෂ්ඨයයි.
පස, වසර බිලියන ගණනක වෙනස්කම් දැක ඇති ද්‍රව්‍යකි. එය පාරිසරික වෙනස්කම්, ව්‍යසන සහ උෂ්ණත්ව බලපෑම් වලට ලක්ව ඇත.
පස සෑදෙන්නේ කෙසේද?
පස සෑදීම දිගු හා මන්දගාමී ක්‍රියාවලියකි. පස නිරන්තරයෙන් ඛාදනය වී සෑදී ඇත. පස් සෑදීමට වසර 500 සිට 1000 දක්වා ගත වන බව සාමාන්‍ය විද්‍යාඥ මතයයි. භූ විද්‍යාව, භූ විෂමතාව, ජීව විද්‍යාව, දේශගුණය සහ කාලය පස සෑදීමට උපකාර වන ප්‍රධාන සාධක වේ. තවදුරටත් කුඩා කුණු කැබලිවලට කැඩී බිඳී යන තුරු ගල් පස් බවට පත් නොවේ.
වසර දහස් ගණනක් පුරා බොහෝ ගල් සහිත මතුපිටවල්, කාලගුණය, සුළඟ, වර්ෂාව, භූමිකම්පා, ගිනිකඳු වැනි බලවේගවලින් කැඩී කුණු ගොඩවල් ලෙස තැන්පත් වී වැලි, රොන් මඩ හෝ මැටි බවට පත්ව ඇත.
සාරවත්, ගැඹුරු පස් ඇති පැරණි පෘෂ්ඨ හා සසඳන විට අලුතින් නිරාවරණය වන පෘෂ්ඨයක් තුළ පසෙහි සාරවත් බව ඉතා අඩුය.
පසෙහි ජීව විද්‍යා කොටස පැමිණෙන්නේ ලයිකන නම් ඇල්ගී සහ දිලීර මේ කුණු කොටස් මත තැන්පත් වීමට පටන් ගත් විටය. ඇල්ගී හිරු එළිය ග්‍රහණය කර එය සීනි සහ ඔක්සිජන් බවට පත් කරයි. ලයිකන තවදුරටත් අම්ල සෑදීම සමඟ පාෂාණ බිඳ දමයි. පසෙහි ශාක වර්ධනයට අවශ්‍ය පෝෂ්‍ය පදාර්ථ හා ජලය ගබඩා කිරීමට ඔවුන් ක්‍රියා කරයි. පසුකාලීනව සර්පයන්, පස් පණුවන්, කුහුඹුවන් වැනි සතුන් පස හාරා දිරාපත් වන ආකාරයෙන් පෝෂ්‍ය පදාර්ථ ලබා දෙයි. ඔවුන් පස පොහොසත් කරයි.
පස සෑදීමට බලපාන ප්‍රධාන සාධකයක් වන්නේ දේශගුණයයි. උෂ්ණත්වය උණුසුම් වන අතර ජල අන්තර්ගතය ඉහළ මට්ටමක පවතින විට පස සෑදීම වේගවත් වේ. උෂ්ණත්වය අඩු සහ වර්ෂාපතනය අඩු නම්, පස සෑදීම මන්දගාමී වේ. මේ අනුව, උණුසුම් හා තෙතමනය සහිත ප්‍රදේශ වල සාරවත් පසක් ඇත.
