ශ්‍රී ලාංකික උද්භිද විද්‍යාඥයින්ගේ සහයෝගීතාවයේ ප්‍රතිඵලයක් වූ අලුතින් විස්තර කරන ලද ශාකය

• ශ්‍රී ලංකාවේ පර්යේෂකයන් නව සපුෂ්ප ශාක විශේෂයක් විස්තර කර ඇත, එහි කුඩා හා අඩු වන ජනගහනය සහ සීමා සහිත පරාසය හේතුවෙන් එය බරපතල ලෙස වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇත.

• ශ්‍රී ලංකාවේ දන්නා සපුෂ්ප ශාක 3,000 කට අධික සංඛ්‍යාව පිළිබඳ නිදර්ශන මාර්ගෝපදේශ මාලාවක සම කර්තෘ ලන්දේසි උද්භිද විද්‍යාඥ ජාකොබ් ඩි ව්ලාස්ට ගෞරවයක් වශයෙන් Impatiens jacobdevlasii ලෙස නම් කර ඇත. 

• කූඩළු ශාක සඳහා ගෝලීය උණුසුම් ස්ථාන හයක් අතරට ශ්‍රී ලංකාව ද ඇතුළත් වේ, නමුත් එහි ආවේණික ශාක විශේෂ බොහොමයක් වඳවී යාමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති අතර, එක් විශේෂයක් සියවසකට ආසන්න කාලයකට පෙර දැකීමෙන් පසු වඳ වී ගොස් ඇතැයි සැලකේ.

• නව සොයාගැනීම ශ්‍රී ලාංකීය උද්භිද විද්‍යාඥයින්ගේ තරුණ කණ්ඩායමක් අතර සහයෝගීතාවය ඉස්මතු කරයි, ඔවුන්ගේ මෙම වැඩ කටයුතු දිවයිනේ ශාක ජීවිතය කෙරෙහි වැඩි උනන්දුවක් ඇති කරයි.

මධ්‍යම ශ්‍රී ලංකාවේ නකල්ස් කඳුවැටිය යුනෙස්කෝව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද ලෝක උරුම අඩවියක් වන අතර එය වන මල් විශේෂයන්ගේ විශාල විවිධත්වයකින් යුක්ත වේ. ඒවා අතර කූඩළු කුලයට අයත් ශාක ද වන අතර, එහි නව සාමාජිකයෙකු පිළිබඳව ‘Phytotaxa’ සඟරාවේ ශ්‍රී ලාංකික පර්යේෂකයන් විසින් විස්තර කර ඇත. එහි දුර්ලභත්වය නිසා දැනටමත් බරපතල වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇත.

සොයාගැනීමේ මාවත 2016 දී ආරම්භ වූ අතර, පර්යේෂකයන් වන චම්පික බණ්ඩාර, ආචාර්ය උපාධිය. ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලයේ අපේක්ෂකයා සහ ශ්‍රී ලංකා විවෘත විශ්වවිද්‍යාලයේ (OUSL) සනත් බණ්ඩාර හේරත් නකල්ස් කඳු වැටියේ දොතළුගල ප්‍රදේශයේ ඇළක ඉවුරේ ශාක ජීවය ගවේෂණය කරමින් සිටියහ. ඔවුන් දෙදෙනාම මින් පෙර නොදුටු දම්පාට කූඩළු මලක් මුලින්ම දුටුවේ මෙහිදීය.

වේගයෙන් ගෙවුණු වසර තුනකට පසු, බණ්ඩාර සහ හේරත් විද්‍යාවට අලුත් විශේෂයක් යැයි ඔවුන් සැක කළ දේ පිළිබඳ අධ්‍යයනය ගැඹුරු කරන විට, පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ ආචාර්ය උපාධිය අපේක්ෂක තවත් පර්යේෂකයෙකු වන භාතිය ගොපල්ලවට ද එම සපුෂ්ප ශාකය හමු විය.

කෙසේ වෙතත්, ගොපල්ලවගේ සොයා ගැනීම සිදු වූයේ කලින් ස්ථානයේ සිට කිලෝමීටර් 20 ක් (සැතපුම් 12) පමණ දුරින් පිහිටි තංගප්පුව නම් කඳුකරයේ වෙනස් මාවතක ය.

විස්තර නොකරන ලද විශේෂයක් පිළිබඳව නොවිසිලිමත්ව අධ්‍යනය කරන බණ්ඩාර සහ හේරත් පිළිබඳව දැන ගත් පසු සටහන් සංසන්දනය කිරීම සඳහා ගොපල්ලව ඔවුන් වෙත යොමු විය.

මෙම අප්‍රේල් මාසයේදී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද ඔවුන්ගේ සහයෝගීතාවයෙන් මතු වූ අධ්‍යයනයෙන් පර්යේෂකයන් Impatiens jacobdevlasii විශේෂය නව විශේෂයක් ලෙස විස්තර කළේය, 

‘ශ්‍රී ලංකාවේ මල් සඳහා ක්ෂේත්‍ර මාර්ගෝපදේශය’ හි සම-කර්තෘ ලෙස ප්‍රසිද්ධ නෙදර්ලන්ත උද්භිද විද්‍යාඥයෙකු වන ජාකොබ් ඩි ව්ලාස් සහ ඔහුගේ බිරිඳ ජොහානා. 2008-2019 දක්වා වෙළුම් තුනකින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද මාර්ගෝපදේශය දිවයිනේ දක්නට ලැබෙන දේශීය සහ හඳුන්වා දුන් මල් පැල 3,000 කට වඩා ලැයිස්තුගත කොට ඇත. 

“මම ඩි ව්ලස්ගේ ක්ෂේත්‍ර මාර්ගෝපදේශකයාගෙන් බොහෝ දේ ඉගෙන ගත් අතර ක්ෂේත්‍ර උද්භිද විද්‍යාඥයෙකු වීමට පුද්ගලික මගපෙන්වීම ලබා ගැනීමට ද අවස්ථාව ලැබුණි”, බණ්ඩාර මොංගාබේට පැවසීය. ක්ෂේත්‍ර මාර්ගෝපදේශකය ශ්‍රී ලංකාව පුරා සිටින අනෙකුත් තරුණ උද්භිද විද්‍යාඥයින්ට ද ඉතා අගනේ යැයි ඔහු පැවසීය.

අලුතින් විස්තර කර ඇතිමුත් බරපතල ලෙස වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇත

අඩු ජනගහනය, අඩුවන ජනගහන ප්‍රවණතාවය සහ සීමිත ව්‍යාප්තිය අනුව නව විශේෂය දැඩි ලෙස වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇත. බණ්ඩාර පැවසුවේ I. jacobdevlasii හි දොතළුගල ජනගහනය එම මුල් 2016 දර්ශනයේ සිට 80% කින් අඩු වී ඇති බවයි.

දොතළුගල ගහණය ඩීන්ස්ටන්-දොතළුගල සොබා දහම දිගේ ඇළක් ආසන්නයේ පිහිටා ඇති අතර තංගප්පුව ජනගහණය තංගප්පුව-අලුගල්ලෙන ස්වභාවික මංපෙත දිගේ තෙත් පාෂාණමය මතුපිට දක්නට ලැබේ. 

බලධාරීන් විසින් සිදුකරන ඕනෑම මාර්ගයක් එළිපෙහෙළි කිරීම, වල් නෙලීම, ඉදිකිරීම් හෝ නඩත්තු කිරීමේ ප්‍රයත්නයන් මෙම නව විශේෂය කළමනාකරණය කිරීමට සහ තවදුරටත් සංරක්ෂණයට ප්‍රමුඛත්වය දිය යුතු බව බණ්ඩාර මහතා පැවසීය.

තංගප්පුව ගහනය සොයා ගැනීම තවත් නව ශාක විශේෂ විස්තර කිරීමට හේතු විය හැක. එයට හේතුව 2019 වසරේ එහි ගොප්පල්ලවගේ සමීක්ෂණය සඳහා ‘Hilltop flora’ ව්‍යාපෘතිය මගින් සහ පේරාදෙණිය රාජකීය උද්භිද උද්‍යානය විසින් පරිපාලනය කරන ලද Osbeckia lanata නම් තවත් සපුෂ්ප ශාකයක් සඳහා වන ප්‍රතිසාධන සැලැස්ම මගින් අරමුදල් සපයන ලද බැවිනි.

“කඳුකර වනාන්තරවල වෘක්ෂලතා විශේෂ දැඩි තර්ජනයට ලක්ව ඇත, එබැවින් අපි 2013 දී කඳු කිහිපයක ශාක අධ්‍යයනය කිරීමට මෙම ව්‍යාපෘතිය ආරම්භ කළ අතර එය තවමත් අඛණ්ඩව පවතී,” රාජකීය උද්භිද උද්‍යානයේ නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ සහ  I. jacobdevlasii පත්‍රිකාවේ සම කර්තෘ අචල අත්තනායක පැවසීය. ව්‍යාපෘතියේ තවත් වැදගත් සොයාගැනීම් කිහිපයක් එළිදැක්වීමට සැලසුම් කර ඇති බවද අත්තනායක මහතා පැවසීය.

ගෝලීය නොඉවසිලිමත් ස්ථාන

I. jacobdevlasii ගේ විස්තරය ශ්‍රී ලංකාවෙන් හමුවන දන්නා කූඩළු විශේෂ සංඛ්‍යාව 25 දක්වා ගෙන එන අතර ඉන් 18ක් ආවේණික වේ. බොහෝමයක් ඇළ දොළ සහ තෙත් පාෂාණ සහිත ප්‍රදේශ අසල තෙත් වනාන්තරවල වර්ධනය වන අතර, සීමා සහිත පරාසයක් හේතුවෙන් සමහරක් තර්ජනයට ලක්ව ඇත. I. jacobdevlasii හැර, 2021 ජාතික රතු ලැයිස්තුව යටතේ ආවේණික විශේෂ දෙකක් බරපතල වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති අතර නවයක් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇත. තවත්, වසර 95 ක් තුළ දක්නට නොලැබුණු, සමහර විට වඳ වී ගොස් ඇති බව සලකනු ලැබේ.

කණගාටුදායක කරුණ, දිය ඇල්ලක් අසල පිහිටි එක් අඩවියක් සංචාරක ක්‍රියාකාරකම් සඳහා ඉවත් කර ඇති අතර, එය ශාකයට තර්ජනක් පෙන්නුම් කරයි, ”ගොපල්ලව මොන්ගාබේ වෙත පැවසීය.

ලොව පුරා 1,000කට වඩා වැඩි සංඛ්‍යාවක් සිටින කූඩළු විශේෂ සඳහා ගෝලීය උණුසුම් ස්ථාන හයෙන් එකක් ලෙස ශ්‍රී ලංකාව සැලකේ. මෙම සපුෂ්ප ශාකවල ඉහළ විවිධත්වයක් ඇති අනෙකුත් ප්‍රදේශ වන්නේ නැගෙනහිර හිමාලය, දකුණු ඉන්දියාව, අග්නිදිග ආසියාව, නිවර්තන අප්‍රිකාව සහ මැඩගස්කරයයි.

තරඟකාරීත්වය නොව සහයෝගීතාවය

නව විශේෂය පිළිබඳ විස්තරය උද්භිද විද්‍යා ක්ෂේත්‍රයේ තරුණ ශ්‍රී ලාංකික පර්යේෂකයන්ගේ වර්ධනය වන උනන්දුව සහ එය මෙහෙයවන සහයෝගීතාවයේ ඉස්මතු කරයි.

ලොව පුරා බොහෝ විද්‍යාත්මක ක්ෂේත්‍ර, අරමුදල් සඳහා තරඟකාරිත්වය සහ ප්‍රකාශන බලය බොහෝ විට නව සොයාගැනීමක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට පර්යේෂකයන් එකිනෙකාට විරුද්ධ වේ. නමුත් 2019 වසරේ තමන් සොයා ගත් දේ ගැන ගොපල්ලව බණ්ඩාර සහ හේරත් වෙත ළඟා වූ විට එහි කිසිදු රහසක් නොතිබූ අතර එය සාමූහික උත්සාහයක් බව ගොපල්ලව පැවසීය.

“අනෙක් පර්යේෂකයන් දෙදෙනාම මගේ හොඳ මිතුරන් වන අතර අපි එකිනෙකා අතර තරඟ නොකරමු,” ඔහු පැවසීය.

ශ්‍රී ලංකාවේ තරුණ උද්භිද විද්‍යාඥයින්ගේ ප්‍රජාව සමීප පවුලක් වන අතර නව සොයාගැනීම් පිළිබඳ තොරතුරු බෙදාහදා ගන්නා බැවින් ඔවුන්ට මෙවැනි නව සොයාගැනීම් ලොව පුරා අඛණ්ඩව ගෙන යා හැකි බව ඔහු පැවසීය.

Impatiens subcordata, සියවසකට වැඩි කාලයක් දැක නොතිබූ විශේෂයක් වන අතර 2012 රතු ලැයිස්තුවේ වඳ වී ගොස් ඇති බවට ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. ගොපල්ලව, බණ්ඩාර සහ හේරත් 2013 දී වනයෙන් ශාකය සොයා ගත් අතර, ඔවුන් මෙම නැවත සොයා ගැනීම ඔවුන්ගේ නවතම පත්‍රිකාවට ඇතුළත් කිරීමට මුලින් සැලසුම් කරද්දී, ඔවුන් එයට එරෙහිව තීරණය කළේ ඒ වන විට ශාකයේ තත්ත්වය 2021 රතු ලැයිස්තුවේ සහ ද ව්ලස්ගේ ක්ෂේත්‍රයේ යාවත්කාලීන කර තිබූ බැවිනි. 

බණ්ඩාර, හේරත් සහ ගොපල්ලව වැනි තරුණ ක්ෂේත්‍ර පර්යේෂකයන් දුසිම් ගනනක් විසින් මෙහෙයවන ලද උද්භිද විද්‍යා අධ්‍යයනයේ පුනර්ජීවනයක් ශ්‍රී ලංකාව මේ වන විට අත්විඳිමින් සිටී. ඔවුන්ගේ බලාපොරොත්තුව වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ ශාක ජීවිතයේ පොහොසත්කම ආලෝකයට ගෙන ඒම සඳහා එක්ව ක්‍රියා කිරීම ක්ෂේත්‍රය කෙරෙහි වැඩි උනන්දුවක් හා සොයාගැනීම් ඇති කරනු ඇති බවයි.

මුලාශ්‍ර

Bandara, C., Herath, S. B., Gopallawa, B., & Attanayake, A. (2022). Impatiens jacobdevlasii (Balsaminaceae), a new species from Knuckles massif of Sri Lanka. Phytotaxa, 543(3), 181-187. doi: 10.11646/phytotaxa.543.3.2

Malaka Rodrigo විසින් Mongabay වෙත ලියන ලද Newly described plant is latest fruit of Sri Lankan botanists’ collaboration නම් ලිපියේ සිංහල පරිවර්තනයකි.