ශ්‍රී ලංකාවේ කැලෑ බළලුන් කොලඹ නාගරික කැලෑවන් හි සරුවට වැඩෙයි

• ශ්‍රී ලංකාවේ විශාලතම නගරය වන කොළඹ, ඔවුන්ගේ ගෝලීය පරාසය පුරා හඳුන් දිවියන්ගේ එකම නාගරික ගහනය වාසය කරයි.

• ලුහුබැඳීමේ දත්ත භාවිතා කරමින්, ගෘහස්ථ බළලෙකු මෙන් දෙගුණයක් පමණ විශාලත්වයෙන් යුත් මෙම හඳුන් දිවියන් පෘථිවියේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරයක මෙම ගොඩනඟන ලද පරිසරය සැරිසරන්නේ කෙසේදැයි විද්‍යාඥයින් අධ්‍යයනය කරති.

• නාගරික බළලුන්ට (දිවියන්) ඔවුන්ගේ පරාසය, ග්‍රාමීය පරාසයට වඩා කුඩා පරාසයක් බව ඔවුන් සොයාගෙන ඇති අතර ආහාර සඳහා මාළු පොකුණු සහ කුකුළු කූඩු වෙත ගොස් ඇත.

• කොළඹ හඳුන් දිවියන්ගේ අනුවර්තනය වීමේ හැකියාව පර්යේෂකයන්ට වැඩි වැඩියෙන් නාගරීකරණය වූ ලෝකයක පැවැත්ම පිළිබඳ ශුභවාදී හැඟීමක් ලබා දී ඇත, නමුත් ඔවුන්ගේ සංරක්ෂණයට සහාය වීමට වැඩිදුර අධ්‍යයනයන් අවශ්‍ය වනු ඇත.

ශ්‍රී ලංකාවේ වාණිජ අගනුවර වන කොළඹ මධ්‍යයේ පිහිටි ඉතා ජනාකීර්ණ ප්‍රදේශයක් වන තිඹිරිගස්යායේ ඇති  එෂාන් විතානගේ නිවසේ, මිල අධික ජපන් කොයි කාප් මාළු විශේෂයක් (Cyprinus rubrofuscus) පොකුණක ඇති කරයි.

නමුත් ඔහුගේ බලාපොරොත්තු සුන් කරමින්, දිනෙන් දින මෙම මසුන් රෑ බෝ වූ පසු අතුරුදහන් වීමට පටන් ගත්තේය. එබැවින් ඔහු පොකුණ මත ආරක්ෂක කැමරා සවි කර, ඉක්මනින්ම සොරා හඳුනා ගත්තේය. ඒ හොඳින් වැඩුණු හඳුන් දිවියෙකි (Prionailurus viverrinus).

නාගරික පසුබිමක මෙම දිවියාගේ හැසිරීම අධ්‍යයනය කිරීමේ අවස්ථාව හඳුනාගත්, නාගරික හඳුන් දිවියන් සංරක්ෂණ ව්‍යාපෘතියේ ආන්‍යා රත්නායක තුඩාවේගේ පොකුණට අඩු මිලැති මාළු ගබඩා කිරීම ආරම්භ කළේය. සති කිහිපයකට පසු, එම හඳුන් දිවියන් අසල කාණු නලයක සිරවී ඇති අතර, ශ්‍රී ලංකා වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ (DWC) කණ්ඩායමක් විසින් බේරා ගන්නා ලදී.

“මෙම ස්ථානයට ආසන්නතම තෙත් බිම කිලෝමීටර් 4.5 ක් පමණ දුරින් පිහිටා ඇත, එබැවින් මෙම හඳුන් දිවියන් සම්පූර්ණයෙන්ම මෙම ඉහළ නාගරික ප්‍රදේශයේ සමෘද්ධිමත්ව වැඩේ” රත්නායක මොන්ගාබේ වෙත පැවසීය. “මේ උප-වැඩිහිටි පිරිමි සතෙකි. එබැවින් මෙම නාගරික පරිසරය තුළ ආහාර සොයා ගැනීම සඳහා වැඩිහිටියන් විසින් ආන්තික වාසස්ථානයකට තල්ලු කළා විය හැකිය.”

ගෘහස්ථ බළලෙකු මෙන් දෙගුණයක් විශාල මෙම බළලුන් පෘථිවියේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරයක ජීවත් වන ආකාරය ගැන දැන ගැනීමට රත්නායක සහ DWC හි කණ්ඩායමක්, හඳුන් දිවියන් හතර දෙනෙකුට කරපටි යොදා ඇත. ඒ දැනට හෙක්ටයාර 24 (අක්කර 59) දියසරු උද්‍යානයේ සහ හෙක්ටයාර 449 (අක්කර 1,110) ජයවර්ධනපුර තෙත්බිම් අභයභූමියේ ජීවත් වන, ස්ථාන මාරු කළ දිවියන් දෙදෙනෙකු සහ නේවාසික දිවියන් දෙදෙනෙකුටය.

“අපගේ දැනුමට අනුව, මෙය නාගරික භූ දර්ශනයක පළමු හඳුන් දිවියා කේන්ද්‍ර කරගත් GPS කොලර් අධ්‍යයනයයි” රත්නායක පැවසීය.

සම්පත් සහිත හඳුන් දිවියන් 

රත්නායක සහ ඇගේ සෙසු පර්යේෂකයන්, ඔවුන්ගේ 2013-2019 ලුහුබැඳීමේ උත්සාහයේ ප්‍රතිඵල මෑතකදී ප්‍රකාශයට පත් කළහ. ප්‍රධාන සොයාගැනීම් අතර නාගරික කැළෑ බළලුන් ග්‍රාමීය බළලුන්ට වඩා කුඩා නිවාස පරාසයක් ඇති අතර ගැහැණු සතුන්ට කුඩාම පරාසයන් ඇත. සමහර විට ඔවුන්ගේ පැටවුන් ඇති දැඩි කිරීම සඳහා ආහාර ප්‍රභවයන්ට සමීප ආරක්ෂිත වාසස්ථානයකට ඇති කැමැත්ත නිසා විය හැකිය.

හඳුන් දිවියා තෙත් බිම් මත යැපෙන විශේෂයකි. නමුත් අධ්‍යයනයෙන් හෙළි වූයේ කොළඹ, නාගරික හඳුන් දිවියන් තෙත් බිම්වලට වඩා ගොඩනගන ලද ප්‍රදේශවල වැඩි කාලයක් ගත කරන බවයි. මෙහිදී, විශේෂයේ පිරිමින් අතර මෙම ප්‍රවණතාවය වඩාත් කැපී පෙනේ.

දිවා කාලයේදී ඔවුන් තෙත්බිම් වාසස්ථානවලට කැමති අතර රාත්‍රියේදී මිනිසුන් විසින් නවීකරණය කරන ලද නාගරික ප්‍රදේශවලට ගමන් කරයි. රත්නායක පැවසුවේ හඳුන් දිවියා අතිශයින්ම සම්පත්දායක වන අතර කලින් සිතුවාට වඩා හොඳින් නාගරික පරිසරයට අනුවර්තනය වී ඇති බවයි.

“ස්වාභාවික ප්‍රදේශවල සතුන්ට වැඩියෙන් ආහාර සහ නවාතැන් ඇතැයි අපි සිතමු. නමුත් එය සැමවිටම එසේ නොවේ,” ඇය පැවසුවාය. “උදාහරණයක් ලෙස, සාමාන්‍ය ශ්‍රී ලංකාවේ කැලෑවක සිටින හඳුන් දිවියන්ටන්ට ආහාර සහ ආරක්ෂාව සඳහා ශ්‍රී ලංකා කොටියා සහ හිවලුන් සමඟ තරඟ කිරීමට සිදුවනු ඇත. කොළඹ වෙසෙන පරිණත හඳුන් දිවියා සඳහා වන එකම ස්වාභාවික විලෝපිකයා වන්නේ කරදිය කිඹුලා වන අතර, විසිතුරු මසුන් සහ පක්ෂීන් අල්ලා ගැනීමෙන් අඩු ශක්තියක් වැය කිරීමෙන් ඔවුන්ට ආහාර සොයාගත හැකිය.

කෙසේ වෙතත්, ඔවුන් ආහාර සෙවීමේදී බොහෝ විට කුකුළු කොටු වටලා, මිනිසුන් සමඟ ගැටුම් ඇති කරගනියි. හඳුන් දිවියා රාත්‍රියේ එළියට එන විටත් ඇතැම් මිනිසුන් බිය වෙති. රත්නායක කියා සිටියේ සහජීවනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා දැනුවත් කිරීමේ වැඩසටහන් හරහා හඳුන් දිවියා පිළිබඳව ජනතාව දැනුවත් කිරීමට තමා බොහෝ කාලයක් ගත කරන බවයි.

මාරාන්තික මාර්ග අනතුරු

පර්යේෂකයන් හද කම්පා කරවන මොහොතකි. සංක්‍රමණය වූ සතෙකු මුදා හරින ස්ථානයේ සිට කිලෝමීටර් 6ක් (සැතපුම් 4ක්) පමණ දුරින්, උගේ මුල් නිවහන වෙත ආපසු යාමට උත්සාහ කරන අතරතුර අධිවේගී මාර්ගයේ වාහනයකට හසු විය. තවත් එක්, ස්ථාන මාරු කරන ලද දිවියකුගේ කරපටි සවි කර මාස හයකට පසු සංඥා නිකුත් කිරීම නැවැතීමෙන් පසු උගේ ඉරණමද නොදනී.

“ප්‍රදේශ මාරුවීම් වලක්වා ගැනීමට උත්සාහ කිරීමේ වැදගත්කමේ ප්‍රථිපලද එය අපට කියාපායි. එය වැළැක්විය නොහැකි නම්, හඳුන් දිවියා මුදා හැරීමට නියමිත විශාල වටපිටාවක තබා ගැනීම, ප‍්‍රදේශයේ පදිංචි වීමට උපකාර කිරීම වැනි ප‍්‍රවේශම් සහගත කි‍්‍රයාමාර්ග ගත යුතුය.” රත්නායක කීවේය.

හඳුන් දිවියන් කොළඹ නාගරික කැලයේ නිතර ගැවසෙන බවට පර්යේෂකයන් සහ නිවැසියන් බොහෝ කලක සිට සැක පහළ කරති. “අභිරහස් බළලුන්” පිළිබඳ අතීත වාර්තා සහ නගරයෙන් පිටත හඳුන් දිවියන් අහම්බෙන් මරා දැමීම එය තහවුරු කළේය.

ශ්‍රී ලංකාවේ හඳුන් දිවියන් පිළිබඳ පළමු නිසි අධ්‍යයනය 1990 ගණන්වලදී එරික් වික්‍රමනායක විසින් සිදු කරන ලදී. ඔහුගේ කැමරා උගුල්වලට නොපෙනෙන දිවියන්ගේ පින්තූර රාශියක් හසු වූ නමුත් 2009 දී පමණක් අවසන් වූ ශ්‍රී ලංකා සිවිල් යුද්ධය හේතුවෙන් ආරක්ෂක ගැටළු මත පර්යේෂණ නතර කිරීමට සිදු විය. ප්‍රධාන අධ්‍යයන ස්ථාන වන ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර වගුරු බිම් සහ බෙල්ලන්විල-අත්තිඩිය තෙත් බිම්, පිළිවෙලින් රටේ පාර්ලිමේන්තුව සහ හමුදා ගුවන් තොටුපළ ආසන්නයේ පිහිටා තිබූ අතර, ඒවා ප්‍රහාරයට ලක්විය හැකි ප්‍රධාන ඉලක්ක වීම ඊට හේතුවයි.

කොළඹ හඳුන් දිවියන් සංරක්ෂණය කිරීමට ක්‍රියාමාර්ග ගන්නා අතරම ඔවුන් ගැන අධ්‍යයනය කිරීමට අධිෂ්ඨාන කර ගත් රත්නායක 2013 දී කොළඹ නාගරික හඳුන් දිවියා සංරක්ෂණ ව්‍යාපෘතිය ආරම්භ කළේය. නගරය තුළ දිවියන් සිටින බව තහවුරු කිරීම සඳහා, කණ්ඩායම කොළඹ අවට තෝරාගත් තෙත්බිම්හි දුරස්ථ කැමරා උගුල් අටවා විවිධ ස්ථානවල දිවියන්ගේ ඡායාරූප ලබා ගත්හ.

1980 ගණන්වල සිට මේ වනවිට එහි තෙත් බිම්වලින් 60% කට වඩා අහිමි වුවද, 2018 දී කොළඹ රම්සාර් තෙත්බිම් නගරයක් ලෙස ප්‍රතීතනය කරන ලදී. එහි වත්මන් තෙත්බිම් අහිමි වීමේ අනුපාතය වසරකට 1.2% පමණ වේ. කොළඹ නාගරික හඳුන් දිවියන්ගේ අනාගතය සුරක්ෂිත කිරීම සඳහා මෙම ඉතිරි තෙත්බිම් ආරක්ෂා කිරීම වැදගත් බව රත්නායක මහතා පැවසීය, නමුත් සමහරුන්ට සම්පූර්ණයෙන්ම නාගරික පරිසරයකට අනුගත විය හැකිය.

මෙම විශේෂය දකුණු හා අග්නිදිග ආසියාව පුරා දක්නට ලැබෙන අතර, හඳුන් දිවියන් සිටින එකම නාගරික ප්‍රදේශය කොළඹ වේ. “නමුත් අපගේ නිරීක්ෂණ මත පදනම්ව, අනෙකුත් නාගරික ගහණයන් තමන්ගේ අවධානයට ලක් නොවී වෙනත් තැනක පවතිනු ඇත” යනුවෙන් රත්නායක පැවසීය.

Malaka Rodrigo විසින් Mongabay වෙත ලියන ලද In Sri Lanka, a wild cat thrives in the unlikely urban jungle of Colombo නම් ලිපියේ සිංහල පරිවර්තනයකි.